Hristiyanlığın Temellerinin Atıldığı Yer: 1700. Yılında İznik ve Konsiller Tarihi

Bursa’nın sakin ve huzurlu ilçesi İznik, göl kıyısındaki mütevazı duruşunun altında dünya tarihini değiştiren devasa bir miras saklar. Bugün sokaklarında yürürken karşılaştığınız Roma surları veya bir çini atölesi, aslında binlerce yıllık bir imparatorluklar geçidinin sadece görünen yüzüdür.

Rumeli Gezgini olarak bu rotamızda, sadece coğrafi bir geziye değil, zaman içinde bir yolculuğa çıkıyoruz. Roma Kartalı'ndan Doğu Roma'nın (Bizans) haçına, Papalık ile Ortodoksluk arasındaki köprülerden, 2025 yılında 1700. yıl dönümünü kutlayacağımız ve Hristiyanlık inancının "Anayasa"sının yazıldığı o büyük buluşmaya; İznik Konsili'ne gidiyoruz.

Roma’dan Bizans’a: Nicaea’nın Yükselişi

Antik dönemdeki adıyla "Nicaea", stratejik konumu nedeniyle her zaman imparatorların gözdesi olmuştur. Roma İmparatorluğu döneminde Anadolu'nun en önemli metropollerinden biri olan şehir, ızgara planlı yapısı, devasa tiyatrosu ve bugün hâlâ ayakta duran görkemli kapılarıyla (Lefke Kapı, İstanbul Kapı) Roma mühendisliğinin zirvesini temsil ederdi.

Ancak İznik’in asıl altın çağı, Roma’nın Hristiyanlığı kabul etmesi ve ardından imparatorluğun doğuya kaymasıyla, yani Doğu Roma (Bizans) döneminde başladı. Hatta 1204'te Latin Haçlıları İstanbul'u işgal ettiğinde, Bizans İmparatorluğu'na başkentlik yaparak "İznik Rum İmparatorluğu" olarak tarihe geçti ve imparatorluğun hayatta kalmasını sağladı.

Dünya Tarihinin Dönüm Noktası: 1. İznik Konsili (MS 325)

İznik'i dünya tarihi için bu kadar vazgeçilmez kılan olay, MS 325 yılında İmparator I. Konstantin'in çağrısıyla toplanan Birinci Ekümenik Konsil'dir. Bu olay, sadece dini bir toplantı değil, siyasi bir devrimdi.

Konsil Neden Toplandı?

O dönemde Hristiyan dünyası, İskenderiyeli bir din adamı olan Arius'un görüşleriyle sarsılıyordu. Arius, Hz. İsa'nın "Tanrı'nın oğlu" olduğunu ancak Tanrı ile aynı özden olmadığını, sonradan yaratıldığını savunuyordu (Arianizm). Bu görüş, imparatorluk içinde büyük bir bölünme riski yaratıyordu.

1700 Yıllık Miras: İznik Amentüsü

İmparator Konstantin, birliği sağlamak için imparatorluğun dört bir yanından yaklaşık 300 piskoposu İznik'te topladı. Toplantılar, bugün İznik Gölü suları altında kaldığı düşünülen Senato Sarayı'nda yapıldı.

Aylar süren tartışmalar sonucunda, bugün hâlâ hem Katolik hem de Ortodoks kiliselerinde okunan "İznik Amentüsü" (Credo) kabul edildi. Bu metinle, Hz. İsa'nın Tanrı ile aynı özden (homoousios) geldiği ve ilahi doğası resmi olarak tanımlandı. Bu karar, bugünkü Hristiyan teolojisinin temel taşıdır. İşte bu yüzden 2025 yılı, bu devasa olayın 1700. yıl dönümü olarak tüm dünya (Vatikan ve Ortodoks Patrikhaneleri) tarafından büyük bir önemle anılmaktadır.

7. Ekümenik Konsil ve Ayasofya'nın Önemi

İznik'in dini önemi sadece birinci konsille sınırlı değildir. Hristiyanlık tarihinin son ortak kabul gören konsili olan 7. Konsil (MS 787) de İznik'te toplanmıştır.

Konu bu kez "İkonoklazm" yani tasvir kırıcılıktı. Kiliselerde ikonaların (kutsal resimlerin) yasaklandığı bir dönemin ardından toplanan bu konsil, ikonaların yeniden serbest bırakılmasına karar verdi. Bu tarihi toplantı, bugün İznik'in tam kalbinde yer alan ve bir dönem cami olarak da kullanılan İznik Ayasofya (Orhan Gazi) Camii'nde yapılmıştır. Ayasofya'nın zeminindeki mozaikler ve duvarlarındaki freskler, o hararetli tartışmaların sessiz tanıklarıdır.

Katoliklik, Ortodoksluk ve Vatikan'ın İznik İlgisi

İznik Konsilleri toplandığında henüz "Katolik" ve "Ortodoks" ayrımı (1054 Büyük Bölünme öncesi) yoktu; tek bir evrensel kilise vardı. Bu nedenle İznik'te alınan kararlar, bugün hem Roma'daki Vatikan (Katolik dünyası) hem de İstanbul'daki Fener Rum Patrikhanesi (Ortodoks dünyası) için bağlayıcı ve kutsaldır.

Vatikan, İznik'i Hristiyanlığın doğduğu değil ama "kurumsallaştığı" yer olarak görür. Papalık temsilcileri, özellikle 1700. yıl dönümü gibi önemli tarihlerde İznik'e büyük ilgi göstermekte ve ekümenik diyaloğun merkezi olarak bu kadim şehri işaret etmektedirler.

---

Günümüzde İznik'te Tarihin İzlerini Sürmek

Bugün bir gezgin olarak İznik'e gittiğinizde, bu muazzam tarihin katmanlarını hâlâ görebilirsiniz. İşte bu tarihi hissetmek için mutlaka görmeniz gerekenler:

• İznik Ayasofya Camii: 7. Konsil'in toplandığı yer. Hristiyanlık tarihi için paha biçilemez bir mekân.
• Roma Surları ve Kapıları: Özellikle Lefke Kapı ve İstanbul Kapı, Roma'nın ihtişamını yansıtır.
• Roma Tiyatrosu: Anadolu'daki en önemli düzlük tiyatrolarından biri.
• Senato Sarayı Kalıntıları (Göl Kıyısı): 1. Konsil'in toplandığı sarayın kalıntılarının, göl sularının çekildiği dönemlerde bazilika formunda ortaya çıktığı yer.
• İznik Müzesi (Nilüfer Hatun İmareti): Bölgeden çıkarılan Roma ve Bizans eserlerini görmek için ideal.

Son Söz: Sessiz Şehrin Güçlü Çığlığı

İznik, bir açık hava müzesinden çok daha fazlasıdır. Burası, imparatorların diz çöktüğü, inançların şekillendiği ve Doğu ile Batı'nın kaderinin yazıldığı yerdir. 2025 yılında, 1700 yıllık bu devasa mirasın yıl dönümünde İznik sokaklarında yürümek, tarihe tanıklık etmektir.

Rumeli Gezgini - Tarihin Peşinde.